Nawrot 2 - PL / ENG - kamienica Tyszera / Tyszer's tenement

[PL] 

Prywatna cerkiew

Rosjanie pojawili się w Łodzi jako mieszkańcy w połowie XIX wieku. Stało się to widoczne m.in. za sprawą wojska, które stacjonowało w mieście na stałe od 1863 r. Przez dwadzieścia lat miejscem, które spełniało funkcję lokalnej cerkwi, było prywatne mieszkanie przy ul. Nawrot 2, należące do emerytowanego wojskowego – feldfebla Andriejewa.
Dopiero w 1884 r. Łódź uzyskała świątynię prawosławną z prawdziwego zdarzenia, którą stała się nowo wybudowana cerkiew pw. św. Aleksandra Newskiego przy dzisiejszej ul. Kilińskiego.

Druebinowie & Medycy

Małżeństwo Szymona (1868-1940) i Leokadii Druebin (1895-1945) zamieszkiwało kamienicę do 1940 r. Doktor Druebin był żydowskim lekarzem i pochodził z terenów dzisiejszej Litwy. Wraz z doktorem Mieczysławem Kaufmanem założył klinikę ginekologiczną przy ul. 6 Sierpnia 15/17, która prowadził do 1939 r. Jego żona Leokadia (z domu Boczek) była polską pielęgniarką. Podczas wojny oboje trafili do łódzkiego getta.
Po śmierci męża Leokadia, choć mogła opuścić getto, została w nim i adoptowała osieroconą dziewczynkę – Gitel Feidelberg, której zmarli rodzice zostali deportowani do Łodzi z Kolonii. Leokadia została zamordowana w obozie koncentracyjnym Stutthof. Na podwórku kamienicy znajduje się instalacja artystyczna poświęcona jej pamięci wykonana przez Jacka Obraniaka i Mariannę Engelmayer. 
W kamienicy mieszkali i pracowali przed II wojną światową także inni lekarze pochodzenia żydowskiego jak np. Eugenia Zeligsonówna – krewna architekta Adolfa Zeligsona, Dorota Lewy czy Herman Schumacher.

Tyszerowie
Kamienicę wybudowano w 1889 r. staraniem właściciela posesji – Engelberta Tyszera (1851-1927), a w 1891 r. rozbudowano ją od strony ulicy Nawrot (nr 2a). Pochodzący z terenu dzisiejszych Czech Tyszerowie byli trzecimi właścicielami tej posesji. Wcześniej należała ona do: Krystiana Fryderyka Kiesslinga oraz Floriania Grottla. Tyszerowie zaczynali m.in. jako piekarze, później przedsiębiorcy i właściciele kilku posesji w Łodzi (m.in. na tzw. Szlezyngu). Synami Engelberta i jego żony Pauliny (z domu Riedel) byli: Bronisław i Engelbert junior. Ten pierwszy został zamordowany w 1928 roku przy ulicy Piotrkowskiej 117 wraz ze swoją żoną Marią, z którą prowadził tam skład fortepianów. Mordercą okazał się Stanisław Łaniucha – były pracownik składu.

Adolf Zeligson
Polski architekt i inżynier żydowskiego pochodzenia, żyjący w latach 1867-1919. W latach 1902-1905 prowadził w kamienicy swoje biuro techniczne. Absolwent Instytutu Inżynierów Cywilnych w Petersburgu. Projektował łódzkie kamienice, pałace, a także budynki użyteczności publicznej. Wykonywał zlecenia m.in. dla rodziny Poznańskich; spod jego ręki wyszły projekty pałacu Karola Poznańskiego (obecnie Akademia Muzyczna) czy pałacu Maurycego Poznańskiego (obecnie Muzeum Sztuki). Zaprojektował także gmach przędzalni Silbersteinów, dawny Teatr Wielki przy ówczesnej ul. Konstantynowskiej, czy dom przedpogrzebowy na cmentarzu żydowskim przy ul. Brackiej. Krewny lekarki Eugenii Zeligsonówny, która prowadziła w kamienicy swój gabinet.

Studnia miejska
Pierwsza studnia publiczna przy ulicy Piotrkowskiej pojawiła się w 1841 r. przy posesji właściciela narożnej działki – Krystiana Fryderyka Kiesslinga. Wcześniej mieszkańcy znajdującej się tutaj ówcześnie osady Łódka czerpali wodę z rowów i rzeki Jasień. Studnia była utrzymywana przez osobę prywatną. Była otwarta, a wodę wyciągano wiadrem za pomocą żurawia. Zaopatrywała w wodę kilkadziesiąt sąsiednich domów. Wedle źródeł studnia „szpetny posiadała widok”, dlatego cztery lata po jej otwarciu przerobiono ją na zakrytą i wyposażono w specjalną pompę.

Alfred Pippel
Fotograf i długoletni właściciel zakładu przy Nawrot 2, gdzie sprzedawał sprzęt i akcesoria fotograficzne dostępne także dla amatorów. Żył w latach 1871-1940. Wychował się w domu rodzinnym przy Nawrot 24, gdzie początkowo prowadził zakład wraz ze starszym bratem Edwardem. Wspólnie przyczynili się to powstania łódzkiego powiedzenia „Idź do Pippla, daj się wypchać”, ponieważ wypychał swoim modelom ubrania specjalnymi poduszeczkami; w ten sposób tuszował ich szczupłość, która była dawniej oznaką biedy. Po wyprowadzce Pippla z Łodzi, do wybuchu wojny w 1939 r., zakład przy ul. Nawrot 2 pod prowadził były pracownik Pippla, Alfons Fiedler, który odkupił od szefa interes. Młodszym bratem Alfreda Pippla był Otto, wybitny malarz impresjonista, który mieszkał w podmonachijskim Planegg, gdzie po wyprowadzce z Łodzi mieszkał też aż do śmierci Alfred.

Karol Hiller
Malarz, grafik, fotograf. Żył w latach 1891-1939. W kamienicy, w której mieszkała jego rodzina, prowadził na przełomie lat 20. i 30. pracownię „Fresco” wraz Romanem Rozentalem i Chaimem (Leonem) Goldbergiem, zajmującą się m.in. projektowaniem reklam.
Reprezentował nurt konstruktywistyczny. Twórca techniki twórczej zwanej heliografiką. Związany z ruchem lewicowym. Współpracował z pisarzem Witoldem Wandurskim projektując litografie do jego książek. Po rozpoczęciu okupacji w 1939 r., mimo pochodzenia niemieckiego, Karol Hiller został uznany przez hitlerowców za renegata. Aresztowany i zamordowany najprawdopodobniej pod Łodzią w grudniu 1939 r. w ramach akcji „Intelligenzaktion Litzmannstadt", wymierzonej przeciwko polskiej inteligencji.

Leopold Nikiel

Urodzony w 1892 r. (Nikiel vel Nikel/Nickel). Właściciel składu introligatorsko-galanteryjnego oraz składu ram i obrazów, który prowadził przy ul. Nawrot 2 do połowy lat 30. Do dzisiaj w całej Łodzi można znaleźć obrazy z jego etykietą firmową widniejącą na odwrocie (m.in. w Muzeum Sztuki w Łodzi). Jego najwierniejszym klientem był Władysław Strzemiński, który przychodził do zakładu Nikla konsultować i zamawiać ramy do obrazów swojego autorstwa. W styczniu 1945 roku rodzina Nikel (wówczas Nickel) wyjechała do Niemiec.

[ENG]

Private Orthodox Church

Russians came to Łódź as residents in the mid-19th century. This became visible, among other things, due to the army, which had been permanently stationed in the city since 1863. For twenty years, the place that served as the local Orthodox church was a private apartment at Nawrot 2, belonging to a retired soldier - Feldfebel Andreyev.

It was not until 1884 that Łódź acquired a real Orthodox church, which was the newly built church of St. Alexander Nevsky at today's ul. Kilińskiego.

 Druebin & Medics

The married couple of Szymon (1868-1940) and Leokadia Druebin (1895-1945) lived in the tenement house until 1940. Doctor Druebin was a Jewish doctor and came from the territory of today's Lithuania. Together with Dr. Mieczysław Kaufman, he founded a gynecological clinic at 6 Sierpnia 15/17, which he ran until 1939. His wife Leokadia (née Boczek) was a Polish nurse. During the war, they were both sent to the Łódź ghetto.

After her husband's death, Leokadia, although she could have left the ghetto, stayed there and adopted an orphaned girl - Gitel Feidelberg, whose deceased parents had been deported to Łódź from Cologne. Leokadia was murdered in the Stutthof concentration camp. In the courtyard of the tenement house there is an art installation dedicated to her memory, made by Jacek Obraniak and Marianna Engelmayer.

Before World War II, other doctors of Jewish origin also lived and worked in the tenement house, such as Eugenia Zeligson - a relative of the architect Adolf Zeligson, Dorota Lewy and Herman Schumacher.

 

The Tyszers

The tenement house was built in 1889 at the initiative of the owner of the property – Engelbert Tyszer (1851-1927), and in 1891 it was expanded from the side of Nawrot Street (No. 2A). The Tyszers, who came from the area of ​​today's Czech Republic, were the third owners of this property. It had previously belonged to Krystian Fryderyk Kiessling and Floriania Grottl. The Tyszers started out as bakers, later became entrepreneurs and owners of several properties in Łódź (including the so-called Szlezyng area). The sons of Engelbert and his wife Paulina (née Riedel) were: Bronisław and Engelbert Jr. The former was murdered in 1928 at Piotrkowska 117, together with his wife Maria, with whom he ran a piano store there. The murderer turned out to be Stanisław Łaniucha – a former employee of the store.

 

Adolf Zeligson

He was a Polish architect and engineer of Jewish origin, who lived in the years 1867-1919. In 1902-1905 he ran his technical office in the tenement house. He was a graduate of the Institute of Civil Engineers in St. Petersburg. He designed tenement houses, palaces and public utility buildings in Łódź. He carried out commissions for the Poznański family, among others; he designed the Karol Poznański Palace (currently the Academy of Music) and the Maurycy Poznański Palace (currently the Museum of Art). He also designed the Silberstein spinning mill building, the former Grand Theatre on Konstantynowska Street (Legionów), and the funeral home at the Jewish cemetery on Bracka Street. He was a relative of the doctor Eugenia Zeligson, who ran her office in the tenement house.

Municipal well

The first public well on Piotrkowska Street appeared in 1841 on the property of the owner of the corner plot – Krystian Fryderyk Kiessling. Previously, the residents of Łódka (the settlement which later became Łódź) drew water from ditches and the Jasień River. The well was maintained by a private person. It was open, and the water was pulled out with a bucket using a crane. It supplied water to several dozen neighboring houses. According to sources, the well “had an ugly look,” so four years after its opening it was converted into a covered one and equipped with a special pump.

Alfred Pippel

He was a photographer and a long-time owner of the studio at Nawrot 2, where he sold photographic equipment and accessories also available to amateurs. He lived from 1871 to 1940. He was raised in the family home at Nawrot 24, where he initially ran the studio with his older brother Edward. Together they contributed to the creation of the Łódź saying "Go to Pippel, get stuffed". That was because he stuffed his models' clothes with special pillows; in this way he disguised their slimness, which used to be a sign of poverty. After Pippel moved out from Łódź, until the outbreak of the war in 1939, the shop at Nawrot 2 was run by Pippel's former employee, Alfons Fiedler, who bought the business from the boss. Alfred Pippel's younger brother was Otto, an outstanding impressionist painter who lived in Planegg near Munich, where Alfred lived until his death after moving out of Łódź.

 

Karol Hiller

He was a painter, a graphic artist and a photographer. He lived from 1891 to 1939. In the tenement house where his family lived, at the turn of the 1920s and 1930s, together with Roman Rozental and Chaim (Leon) Goldberg, he ran the "Fresco" studio, which dealt, among other things, with advertising design. He represented the constructivist trend. Inventor of the creative technique called heliography. Politically associated with the leftist movement. He collaborated with the writer Witold Wandurski, designing lithographs for his books. After the beginning of the occupation in 1939, despite his German origins, Karol Hiller was considered a renegade by the Nazis. He was arrested and most likely murdered near Łódź in December 1939 because of "Intelligenzaktion Litzmannstadt" action, aimed against the Polish intelligentsia.

Leopold Nikiel

He was born in 1892 as Nikiel (then also used names Nikel and Nickel). He owned a bookbinding and haberdashery store and a frame and picture store, which he ran at Nawrot 2 until the mid-1930s. To this day, you can find paintings with his company label on the back all over Łódź (including in the Museum of Art in Łódź). His most loyal customer was Władysław Strzemiński, who came to Nikel's shop to consult and order frames for his paintings. In January 1945, the Nikel family (Nickel at that time) left for Germany.